2015 senesinde, yani şiir ile yoğun bir şekilde alâkadar olduğum zamanlarda, T. S. Eliot’ın Waste Land (Çorak Ülke) şiiri ile karşılaştım. Yavaş yavaş ve kendi kendime öğrenmeye başladığım İngilizceyi ilerletmek için belli tercüme çalışmalarına kalkışıyor ve zamanımın çoğunu bu işe veriyordum. Üniversitenin ikinci senesindeydim ve Karabük şehrine yeni yeni alışıyordum. (Elbette o zamanlar, bu şehrin benim için vazgeçilmez olacağından tamamiyle habersizdim.) Tercüme etmeye çalıştığım kısa şiirlerin yanında, Waste Land oldukça uzun bir yapıya sahipti. Bu sebeple ilk olarak dilimize aktarılan bütün önceki hâllerini edinmeye karar verdim. Şiirin Türk dili içerisinde nasıl bir yol izlediğini görmem, bana belli başlı yararlar sağlayabilirdi. Böylesi bir yol izlememin iyi olduğunu, sonradan açık bir şekilde anladım. Zira Waste Land şiirinin tercüme çalışmaları yoluyla birçok bilmediğim coğrafyadan da haberdar olmuştum.
Elime ilk geçen Waste Land tercümesi, Yaba Yayınları’ndan Yaşar Günenç’in çalışması oldu. 80 sayfadan oluşan bu kitap, benim için Türkçe konuşan Eliot’ın ilk görüntüsüydü. Daha sonra internetten başka tercümelere de ulaşmaya çalıştım. Doç. Dr. Sevim Kantarcıoğlu’nun T.S. Eliot’un Şiirlerinde İnsanın Kendisini Gerçekleştirme Teması isimli kitabına ulaştım. Bu kitabın içerisinde Eliot’ın başta Çorak Ülke olmak üzere, en ünlü şiirleri ve yazıları ile alâkalı belli başlı meseleler ele alınıyordu. İçerisinde yer alan Eliot’a ait bütün metinler Kantarcıoğlu tarafından tercüme edilmişti ve ne yazık ki şiir tercümeleri yalnızca anlamı korumak için yapılmış ve nesir hâlinde yayımlanmıştı. Daha sonra Adam Yayınları’ndan neşredilen Suphi Aytimur tercümesine ulaştım. Bu kitap, Eliot’ın Çorak Ülke dışında birçok şiirini de barındırıyordu. Ardından Yeditepe Yayınları’ndan Osman Türkay’ın çevirilerine ulaştım. Fakat bu eserde Çorak Ülke şiiri yer almıyordu. Her ne kadar Waste Land şiirine odaklanmış olsam da Eliot’ın ulaşabildiğim bütün kitaplarını edinmeye çalışıyordum. Mesela Bülent Ecevit’in çevirdiği Bilgi Yayınları’ndan yayımlanan Kokteyl Parti piyesine denk geldim. Ve sonra da Binbirdirek Yayınları’ndan Turgut Akman çevirisi ile Katedralde Cinayet piyesini edindim. Bu piyesin hemen ardından yolum yeniden Çorak Ülke’ye düştü. Yine aynı yayınevinden Yüksel Peker tercümesi ile tam metin olarak neşredilmiş bir Çorak Ülke şiirine ulaştım. Peker’in tercümesinin, bana gerçek Eliot sesini ulaştırdığını hissettiğimi burada da dillendirmek isterim.
Bu kitapları ve Eliot üzerine birçok farklı kitabı/çalışmayı okuduktan/inceledikten sonra artık yapmam gerektiğini hissettiğim o şeyi yapmaya başlamalıydım. 2016 senenin ortalarında Waste Land şiirini tercüme etmeye başladım. Ve 2017’nin Mart ayında çalışmam nihayete erdi.
Bundan sonra ne yapmalıydım? Aklımda bu tercümeyi yayımlamak düşüncesinden başka şey yer etmiyordu. Fakat Eliot’ın telif haklarının durumundan tamamen habersizdim. İlk olarak bu meseleyi açıklığa kavuşturmak amacıyla Faber and Faber Yayınları’yla iletişime geçtim. Benden yayımlama talebinin onayı için bir mail daha istemelerinin ardından, Anatolialit Ajansı tarafından bir bilgilendirme mesajı ile Eliot’ın yayın haklarının Alfa Yayınları’nda olduğu bilgisine ulaştım. Artık Alfa Yayınları’nda görevli birine ulaşmam gerekiyordu. Mail ile uzun bir süre kaybetme korkusuyla, o vakitler yayınevinde editörlük görevinde bulunan Cem İleri’ye Facebook üzerinden başımdan geçen olayları anlattığım bir mesaj gönderdim. Sağ olsun bana cevap verme tenezzülünde bulundu. Mail adresine tercüme çalışmamı gönderdim ve kendisinden cevap beklemeye başladım. Gönderdiğim mailı buraya aynen aktarmak istiyorum:
Cem Bey selamlar.
Tercümenin içeriğine dair birkaç noktayı belirtmek istiyorum:
– Şiirde geçen özel isimleri Türkçe söylemleri ile yazdım, bu tercih edilmez ise; orjinal biçimlerinde kullanılabilirler.
– Şiirin belli başlı bazı mısraları bizatihi Eliot tarafından dipnotlandırılmıştır. Bu dipnotlar size gönderdiğim dosyada yer almamaktadır. İncelemek için talep ederseniz gönderebilirim.
– Şiirin (Eliot’ın neredeyse bütün şiirlerinin) yazım aşamasına dair mevzular üzerine birçok kitap okudum, bu saikle Eliot’ın bulabildiğim kadarı ile manüskrilerini de inceleyerek tercümeleri bu şekilde yapmaya çalıştım. Bu şiirin başta Ezra Pound olmak üzere Eliot ve hanımı Vivienne Eliot’ın düzeltmelerini içeren bütün manüskrileri de bende mevcuttur. O münüskrilerden de iki sahife, size incelemeniz için gönderiyorum. Bu manüskrilerin özellikle Waste Land gibi Eliot’ın başeseri olan bir şiir için birçok önemli özelliği var. Pound’un çıkardığı bölümleri ve eklediği kısımları da incelemem, tercümem adına birçok önemli yeri kolaylaştırdı ve evvelden yapılan tercümelerin eksikliklerini kapatmamı sağladı.
– Son olarak, şiirin bazı mısralarında kullandığım eski Türkçe kelimeler, o mısra içerisinde yoğun bir şekilde bulunuyorlarmış gibi fark edilebilir. Lâkin hem o mısraın vermek istediği anlam gerçekten o kelimeler ile ortaya çıktığı için, hem de Eliot’ın gelenekselci üslubunu, Türkçede bu şekilde belirtmenin güzel olacağını düşündüğüm için, kelime tercihlerimi görüldüğü üzere yaptım. Üzerinde değiştirilme talep edilecek mısralar olursa, geleneksel yapıyı bozmaması düzeyinde değişiklikler yapılabilir elbette.
Kolaylıklar diliyorum.
Hayırlı vakitleriniz olsun.
Saygılar.
Mailıma (benim için) olumsuz bir dönüş aldım. Tercüme için başka bir mütercim ile anlaşmaya varıldığı ve benim tercümemin, hâlihazırda yapılan tercümeyi aşamadığı söylendi. Yapacak bir şey yoktu. Bu sebeple en azından çevirimin okunması gayesiyle, internet üzerinden ücretsiz bir şekilde yayınlama kararı aldım. Ve TUEMsanat vesilesiyle ilgililerine ulaştırmaya çalıştım.
Elbette yapılan diğer tercümeyi de dört gözle bekliyordum. Fakat bu arada, 2018 yılının Ocak ayında Kırmızı Kedi Yayınları’ndan Cevat Çapan’ın hazırladığı Çağdaş İngiliz Şiiri Antolojisi isminde bir kitap yayımlandı. Bu kitabı ilgimi çektiği için hemen edindim. Cevat Çapan ismini yakından takip ediyordum. Özellikle Kırmızı Yayınları için hazırladığı, 2016 senesinde yayımlanan Yürekteki Ok / Dünya Edebiyatında En Güzel Aşk Şiirleri kitabı gibi çalışmalar yapmak hayallerim içerisindeydi. Fakat bu yeni kitapta beni oldukça şaşırtan bir şey ile karşılaştım. Kitabın 76. sayfasında Çorak Ülke şiiri yer alıyordu. Üstelik tam metin hâlinde yayımlanmıştı. Telif meselelerini tam olarak bilmediğim için, ben de kendi tercümemi, böyle bir antoloji hazırlayarak, içerisine koyabilir miyim diye merak ettim. Bu sebeple de yeniden Cem İleri’yi rahatsız etmek durumunda kaldım. Kendisine bu düşüncemi açarak, kitabın ve gerekli sayfaların görüntülerini ilettim. Bu durumdan haberi olmadığını ve gerekli girişimde bulunulacağını söyledi. Bu yazıyı yazdığım tarih itibariyle kitap hâlâ satışta. (26.09.2021) Elbette -bir anlaşmaya varılmış ise eğer- nasıl bir yol izlendiğinden habersizim.
2018 yılının Kasım ayında Samet Köse tercümesiyle T.S. Eliot’ın Bütün Şiirleri neşredildi. Kitabı hemen aldım ve beni en çok alâkadar eden kısmı, Çorak Ülke şiirini tekrar tekrar okudum. Kendimce önceki tercümelerde yer alan bazı küçük hataların bu tercümede de yer aldığını gördüm fakat bunları pek dillendirme zahmetinde bulunmadım. İdealime göre, benim tercümem yayınlanınca gerekli noktaları okur fark edebilecekti. Gençlik insanı gerçekten içten içe yakan bir şey.
Fakat yalnızca Çorak Ülke şiirine odaklandığım için kitabın genel çerçevesi üzerinde bir okuma yapmıyordum. Elbette Eliot’ın diğer şiirlerine de oldukça vakit ayırdım fakat karşılıklı okumaları yalnızca orjinalleri üzerinden gerçekleştiriyordum.
24.05.2021 tarihinde ise beni oldukça şaşırtan ve biraz da gülümseten başka bir durumla karşılaştım. Yekta M. Çeliker’in POETOPYA isimli web sitesinde yayınladığı Dört Kuartet Çevirisinde İntihal başlıklı yazısına denk geldim. Bu yazı ile alâkalı söylenecek her şeyi, yazının kendisi bizatihi söylüyor. Fakat bu yazı çerçevesinde söylenecek birçok şeyin konuşulması gerektiğini ve ne yazık ki bunun için şu an kendimde güç bulamadığımı da itiraf etmiş olayım.
https://poetopya.com/2021/05/24/dort-kuartet-cevirisinde-intihal/