Aragon Kralı II. Fernando (1452–1516), Kastilya Kraliçesi I. Isabel ile birlikte İspanya tarihinde “Katolik Krallar” (Los Reyes Católicos) olarak bilinen ve modern İspanya’nın kuruluşuna öncülük eden hükümdardır.
10 Mart 1452’de Aragon Krallığı’na bağlı Sos del Rey Católico’da dünyaya geldi. Babası, hem Aragon hem Navarra Kralı olan II. Juan; annesi ise Juana Enríquez idi. Fernando’nun siyasi kaderi, 1469’da Kastilya tahtının vârisi Isabel ile evlenmesiyle çizildi. Bu evlilik, İber Yarımadası’nın iki büyük Hristiyan krallığını tek bir hanedan altında birleştirerek İspanya’nın siyasi bütünlüğünün temelini attı. 1479’da babasının vefatıyla Aragon tahtına çıktı.
Fernando ve Isabel’in ortak hükümdarlığı, İspanya tarihinin en dönüştürücü yılı olan 1492’de zirveye ulaştı. Yılın başında, Endülüs’teki son İslam toprağı olan Granada Emirliği fethedildi. Bu zafer, yarımadadaki sekiz asırlık Endülüs hâkimiyetini nihayete erdirdi.
Kristof Kolomb’un Seferinin Finansmanı
Granada’nın fethinden hemen sonra Katolik Krallar, dikkatlerini deniz aşırı keşiflere çevirdiler. Cenovalı denizci Kristof Kolomb, Portekiz dâhil olmak üzere birçok Avrupa sarayından reddedildikten sonra, Asya’ya batı yönünde yeni bir ticaret yolu bulma projesini ısrarla İspanyol sarayına sunmuştu. Yıllarca süren müzakerelerin ve Granada zaferinin getirdiği özgüvenin ardından Isabel ve Fernando, bu riskli sefere destek vermeye karar verdi.
17 Nisan 1492’de imzalanan Santa Fe Kapitülasyonları ile Kolomb’a keşfedeceği topraklarda “Okyanus Amirali” unvanı, valilik yetkileri ve elde edilecek zenginlikten pay alma hakkı tanındı. Seferin finansmanı, kraliyet hazinesi, özel yatırımcıların katkıları ve Palos de la Frontera limanının sağlamakla yükümlü olduğu gemilerle karşılandı. Bu girişim, İspanya’yı küresel bir güce dönüştürecek ve İspanyol İmparatorluğu’nun temellerini atacak olan Amerika’nın keşfiyle sonuçlandı.
Ne var ki 1492, aynı zamanda Engizisyon’un baskısıyla Elhamra Kararnamesi’nin yayımlandığı, İspanya’daki Yahudilerin sürgün edilmesine veya zorla din değiştirmesine hükmedildiği bir yıl oldu.
Soy ve Köken Tartışmaları
Fernando’nun soyuyla ilgili tarihsel bir tartışma mevcuttur. Anne tarafından büyükbabasının babası olan Alfonso Enríquez’in soyunda, ‘Dona Paloma’ isimli Sevilyalı Yahudi bir kadının bulunduğu iddiası, Portekizli vakanüvis Fernão Lopes gibi isimler tarafından dile getirilmiştir. Bu iddia, Katolik Kral’ın uzak geçmişinde Yahudi bir kökene sahip olabileceği tezini doğurmuşsa da, kesin belgelerle kanıtlanamamıştır. Tarihçilerin çoğu, bu söylentilerin dönemin siyasi ve dinî atmosferinde şekillendiği kanaatindedir.
Son Yılları ve Mirası
Hükümdarlığının sonlarına doğru 1512’de Navarra Krallığı’nı ilhak ederek İspanya’nın coğrafi birliğini pekiştirdi. 23 Ocak 1516’da Madrigalejo’da öldü. Kızı Juana’nın hüküm süremeyecek durumda olması sebebiyle taht, torunu V. Karl’a (Kutsal Roma İmparatoru Şarlken) miras kaldı.
II. Fernando, İspanya’yı birleştiren bir devlet adamı ve küresel bir imparatorluğun kapılarını aralayan bir vizyoner olmakla birlikte, dinî hoşgörüsüzlüğü kurumsallaştıran bir hükümdar olarak tarihin en karmaşık ve etkili figürlerinden biri olmayı sürdürmektedir.
Kristof Kolomb'un Seferinin Finansmanı ve Konversoların Rolü
Kristof Kolomb’un 1492’deki ilk seferinin finansmanının doğrudan Yahudiler tarafından sağlandığı yönündeki yaygın kanı hakkında şunlar söylenebilir. Seferin resmi hamisi ve birincil finansörü Kastilya Krallığı olmasına rağmen, projenin hayata geçirilmesinde Yahudi kökenli Hristiyanların (konversolar) oynadığı rol belirleyici olmuştur.
Kraliyet Finansmanı ve Granada Savaşı'nın Etkisi
Kolomb’un Atlantik üzerinden batıya giderek Asya’ya ulaşma projesi, uzun ve maliyetli Granada Savaşı sebebiyle kaynakları tükenmiş olan Kastilya sarayında yıllarca bekletilmişti. Kraliçe I. Isabel, projeye ilgi duymakla birlikte, krallığın mali durumu ve projenin barındırdığı yüksek risk nedeniyle kesin bir taahhütte bulunmaktan kaçınıyordu. Granada’nın fethinden sonra dahi sarayın önceliği, bu riskli sefere kaynak ayırmak değildi.
Kilit Figür: Luis de Santángel
Projenin onaylanmasını ve finanse edilmesini sağlayan kilit figür, Aragon Kralı II. Fernando’nun mali işler sorumlusu (Escribano de Ración) olan Luis de Santángel’di. Nüfuzlu bir konverso ailesinden gelen Santángel, Kolomb’un saraydan son kez umudunu kesmek üzere olduğu anda devreye girmiştir. Kraliçe Isabel’i projenin stratejik önemine ve görece düşük maliyetine ikna etmiştir.
Santángel’in rolü yalnızca ikna ile sınırlı kalmamıştır. Finansman krizini çözmek adına şu adımları atmıştır:
Kredi Sağlanması: Seferin maliyetinin önemli bir bölümünü, kraliyet adına yönettiği Santa Hermandad (Kutsal Kardeşlik) adlı iç güvenlik teşkilatının hazinesinden büyük bir borç ayarlayarak karşılamıştır.
Kişisel Katkı: Bu krediye ek olarak, bir miktar parayı da kendi kaynaklarından avans olarak ödemiştir.
Dolayısıyla Santángel, bir devlet görevlisi olarak kraliyet adına finansmanı organize eden ve mümkün kılan kişi olmuştur. Seferi finanse eden "bir Yahudi" değil, Yahudi kökenli "bir devlet görevlisiydi".
Tarihsel Bağlam ve İroni
Kolomb’u sarayda destekleyenler arasında Aragon Haznedarı Gabriel Sánchez gibi başka önemli konversolar da bulunuyordu. Bu durum, tarihin en büyük ironilerinden birini ortaya koymaktadır. 1492 yılı, yalnızca Amerika’nın keşfedildiği ve Granada’nın fethedildiği bir zafer yılı değildi; aynı zamanda Elhamra Kararnamesi ile yüz binlerce Yahudi’nin İspanya’dan sürgün edildiği veya zorla din değiştirmeye mecbur bırakıldığı bir yıldı.